با سلاح دانش به جنگ ام اس برويد

ام اس عارضه اي است كه مخصوصاً در سال هاي اخير، به شكل پنهان و خزنده افراد را در جوامع مختلف و از جمله ايران درگير خود كرده است. با اين كه هنوز درماني قطعي براي اين بيماري شناخته نشده است، آشنايي با عوامل ايجاد كننده ام اس و نكات دارويي و تغذيه اي براي كاستن از شدت و تعدد حملات آن، مي تواند به پيشگيري يا كاستن از درد بيماري كمك كند. مقاله حاضر، حاوي آخرين اطلاعات و يافته ها درباره اين بيماري و راه هاي مقابله با آن است.
عارضه ام اس (MS) يا "مالتپل اسكلروزيس" (1) هنگامي در بدن آغاز مي شود كه گلبول هاي سفيد كه نقش دفاعي در بدن دارند، به "ميلين" كه حفاظتي براي رشته هاي عصبي است و كمك مي كند كه پيام هاي الكتريكي با سرعتي چندين برابر منتقل شوند، به جاي يك عامل بيگانه حمله مي كنند و هر بار كه اين گلبولها به رشته هاي اعصاب مربوط به يكي از اندام هاي بدن حمله مي كنند، آن اندام دچار مشكل مي شود. بيماري ام اس در افراد قابل پيش بيني نيست و ممكن است فردي سال ها به نوع خوش خيم اين بيماري مبتلا باشد و بدون اين كه ناتواني خاصي داشته باشد، به زندگي عادي خود ادامه دهد.
حدود دو و نيم ميليون نفر در جهان متبلا به ام اس هستند. در ايران تنها در انجمن ام اس، نزديك به 17 هزار بيمار مبتلا به ام اس، پذيرش و شناسايي شده اند. آمار تخميني مبتلايان به ام اس در ايران به حدود 50 تا 70 هزار نفر مي رسد. شايد آمار 50 تا 70 هزار بيمار مبتلا به ام اس نسبت به جمعيت كشور چندان زياد به نظر نرسد، اما مسئله اين جا است كه اين بيماري در چند سال اخير به طور ناشناخته اي شايع شده است و ايران جزو كشورهايي است كه شيوع بالايي از اين بيماري را دارد. متوسط جهاني ابتلا به بيماري ام اس، سه نفر به ازاي هر صد هزار نفر است كه بر همين اساس، تعداد بيماران مبتلا به ام اس در ايران نبايد بيش از دو هزار نفر باشد.
تفكيك جنسيتي مبتلايان به ام اس در ايران بدين صورت است: 72 درصد بيماران ام اس در ايران زنان و دختران جوان، و 28 درصد ديگر مردان جوان و فعال جامعه هستند و به نظر مي رسد در كشور ما، اين بيماري بر عكس كشورهاي ديگر، بيشتر طبقه تحصيلكرده را مبتلا مي كند. هنوز عامل اصلي بروز بيماري ام اس شناخته نشده است، اما ضعف سيستم ايمني بدن، آمادگي ژنتيكي و عوامل محيطي و از جمله استرس و... از علل ابتلا به اين بيماري ذكر شده است.
در حال حاضر دومين عامل معلوليت جوانان در كشور ما، ام اس است كه متأسفانه بيشتر جمعيت تحصيلكرده و تواناي كشور را هدف قرار داده است. ام اس در بين افراد 20 تا 25 ساله شيوع دارد و 60 درصد از افراد زير سن 25 سال در معرض ابتلا به بيماري ام اس هستند كه بر اساس پژوهش ها، اين بيماري در خاورميانه و مناطقي مانند ايران، سوريه، لبنان و كويت رو به افزايش است.
حدود 18 هزار نفر در ايران از داروي اينترفرون ام اس استفاده مي كنند كه قيمت بسيار بالايي نيز دارد.

انواع ام اس
 

شايد بتوان گفت دو بيمار ام اسي را نمي توان يافت كه چگونگي شروع و ادامه بيماري شان شبيه هم باشد، ولي در كل بيماري ام اس را مي توان به چهار دسته اصلي تقسيم كرد:
1- ام اس خوش خيم: (2) در اين نوع، فقط تعداد كمي حمله رخ مي دهد كه اين حملات نيز معمولاً با بهبودي كامل همراه است. اين نوع ام اس در طول زمان بدتر نمي شود و معمولاً موجب هيچ ناتواني ماندگاري نخواهد شد.
2- نوع عودكننده و فروكش يابنده: (3) اكثر مبتلايان بيماريشان را با همين نوع آغاز مي كنند و به اين صورت است كه در آنها هر حمله بيماري، يك دوره آرام در پي دارد كه بيماران در اين مدت مشكلي ندارند. حمله ها نيز معمولاً غيرقابل پيش بيني اند.
3- نوع پيش رونده ثانويه: (4) اين دسته را مي تواند ادامه نوع قبلي اش دانست؛ يعني پس از چندين سال حمله و آرامش، بيمار به حدي مي رسد كه بدون وجود دوره هاي واضحي از حمله، با گذشت زمان ضعيف تر مي شود.
4- نوع پيش رونده اوليه: (5) در اين نوع بيماري مبتلايان هرگز حالت هاي عود يا فروكش را ندارند و از همان حالت ممكن است هر زماني متوقف شود يا همچنان بدتر شود.

علائم و مشكلات شايع در ام اس
 

تظاهرات و سير بيماري ام اس از شخصي به شخص ديگر متفاوت است. چشم ها معمولاً اولين و شايع ترين عضو درگير هستند، قدرت بينايي نيز معمولاً در اشخاصي كه درگيري چشمي داشته اند تا حدي كاهش مي يابد. اندام هاي دست و پا نيز ممكن است دچار مشكلات حسي و حركتي شوند؛ مثل احساس كرختي، به خواب رفتگي يا سوزن سوزن شدن، اشكال در راه رفتن و حركات ارادي ديگر. گوش ها گاهي دچار مشكلاتي نظير وزوز يا كاهش شنوايي مي شوند. احساس نياز مكرر به دفع ادرار، بند آمدن و احتباس ادرار، بي اختياري در دفع ادرار و بالاخره كاهش ميل و توانايي جنسي از مشكلاتي هستند كه در دستگاه ادراري - تناسلي بيماران به وجود مي آيند. از دست دادن تعادل هنگام راه رفتن و به ويژه در تاريكي، ممكن است به خاطر درگيري مخچه باشد. به جز اين موارد، مي توان به مشكلاتي نظير تمركز حواس و گاهي بي حواسي، اضطراب، افسردگي، احساس درد در ماهيچه ها، اشكال در سخن گفتن و اشكال در اجابت مزاج اشاره كرد. گروهي از عوامل مي توانند زمينه ساز ايجاد مشكلات جديد باشند كه از جمله آنها مي توان به گرما و رطوبت، ورزش هايي كه حرارت بدن را بالا مي برند، تب و مهم تر از همه اينها فشار روحي و عصبي (استرس رواني) اشاره كرد.

تشخيص بيماري ام اس
 

براي تشخيص بيماري ام اس، هيچ آزمون قطعي وجود ندارد و پزشك براي اين كار، مجموعه اي از علائم باليني و آزمايشگاهي را طبق معيارهاي تشخيصي كنار هم قرار مي دهد و به تشخيص مي رسد. به طور كلي اقداماتي كه مي تواند پزشك را در تشخيص بيماري ياري دهد عبارتند از: شرح حال، معاينه، ام آر آي مغز و نخاع، نوار عصب چشم، بررسي هاي آزمايشگاهي و گاهي امتحان مايع مغزي-نخاعي، البته تشخيص بيماري و جزئيات فرايند تشخيص، كار مهمي است كه توسط پزشك معالج صورت مي گيرد.

درمان دارويي
 

داروهاي موجود براي درمان ام اس، از نظر كاربرد به سه گروه اصلي تقسيم بندي مي شوند:
الف) براي حملات بيماري
ب) براي كنترل علائم بيماري
ج) براي كنترل سير بيماري

درمان دارويي براي حملات بيماري
 

همان طور كه گفته شد، در ام اس نوع عود كننده و فروكش يابنده و ام اس نوع پيش رونده ثانويه، گاهگاهي ممكن است شخص دچار حمله (عود) شود. در اين مواقع با استفاده از تركيبات كورتن مي توان با كم كردن التهابات در سيستم اعصاب مركزي، هم طول مدت حمله و هم ميزان ضايعات را كاهش داد. اين دوره درماني معمولاً به صورت تزريق وريدي و يا خوراكي تجويز مي شود و معمولاً هر دوره، بين سه تا پنج روز طول مي كشد.
از اين گروه دارويي، متيل پردنيزولون (سولومدرول يا دپومدرول) بيشتر به كار مي رود. خوب است بدانيم كه اين درمان ها صرفاً براي كنترل علائم بيماري در مرحله حمله است و در صورتي كه حمله شديد نباشد (و البته در صورت صلاحديد پزشك معالج) ممكن است نيازي به مصرف دارو نباشد.
- ايمنوگلوبولين داخل وريدي: در مواردي كه حمله به درمان با كورتيكواستروئيدها پاسخ مناسبي ندهد، پزشك ممكن است از ايمونوگلوبولين وريدي كمك بگيرد. اين تركيبات در واقع آنتي بادي هايي هستند كه توسط سيستم ايمني افراد ساخته مي شود و بدن را از عفونت ها و بيماري ها محافظت مي کنند. اين مواد از خون افراد داوطلب جمع آوري شده، از ساير مواد موجود در خون جا مي شوند و به صورت تزريقي استفاده مي شوند. دوره درمان با اين دارو معمولاً 5 روز است.
- تعويض خون (پلاسما فرز): اين درمان هم در مواردي از حمله هاي بيماري استفاده مي شود كه به ترتيب كورتون پاسخ مناسبي داده نشده باشد. در اين نوع درمان، حجم مشخصي از خون در طول مدت 3 تا 4 روز تعويض مي شود.

درمان دارويي براي كنترل علائم بيماري
 

بسته به اين كه فرد در حال حاضر چه علائم و مشكلاتي دارد، از داروهاي مختلفي (بيش از 30 داروي مختلف) براي كنترل و به حداقل رساندن مشكلاتش استفاده مي شود. مثلاً از آمانتادين براي درمان خستگي و از باكلوفن براي مقابله با سفتي عضلاني (اسپاسم) استفاده مي شود.

درمان دارويي براي كنترل دوره بيماري
 

در اين دسته، داروهايي قرار مي گيرند كه قادرند از تعداد و شدت حملات بكاهند و سير بيماري را نيز كُند نمايند. در اين گروه، داروهاي زير قرار مي گيرند:
1- اينتروفرون ها: پروتئين هايي هستند كه به طور طبيعي در بدن ساخته مي شوند و دفاع بدن را در مقابل ويروس ها تأمين مي كنند. سه نوع اينترفرون طبيعي وجود دارد: آلفا، بتا و گاما كه از بين آنها، نوع بتا در بيماري ام اس نقش درماني دارد. اين نوع اينترفرون خود به سه شكل تزريقي در بازار وجود دارد.
2- گلاتيرامراستات (كوپاكسون): اين دارو كاملاً با اينترفرون ها متفاوت است. دارويي است كه در آزمايشگاه ساخته شده است اما ساختمان پروتئيني دارد. اين دارو، مقلد اثرات پروتئين هاي اصلي سازنده ميلين است و به صورت تزريقي زيرجلدي، روزانه يك بار مصرف مي شود.
3- ميتو كسانترون (نوانترون): جزء داروهاي شيمي درماني است كه در موارد خاصي از بيماري، به صورت تزريقي هر سه ماه يك بار مصرف مي شود. معمولاً بيش از دو سال هم ادامه نمي يابد.
تا سال 2006 ميلادي داروهاي فوق، درمان عمده بيماري ام اس را تشكيل مي دادند. از اين سال به بعد، داروهاي جديدتري به فهرست درماني بيماران اضافه شد. اين داروها عبارتند از:
1- ناتالي زوماب (TYSABRI): اين دارو كه در سال 2006 ميلادي توسط اداره غذا و دارو ايالات متحده (FDA) و اروپا (EU) مورد تأييد قرار گرفت، در كنترل بيماري ام اس تأثير بسيار خوبي دارد و به صورت تزريق وريدي، ماهانه يك بار استفاده مي شود. متأسفانه به دليل عارضه مهم و كشنده اي به نام PML كه با اين دارو ديده شد، مصرف شان بايد كاملاً تحت نظارت دقيق و در چارچوب سيستم هاي خاصي انجام شود تا در صورت وقوع اين عارضه، بتوان هرچه سريعتر آن را تشخيص داد و در حد امكان درمان كرد.
2- داروي GILENYA (فينگولي مود): اولين داروي خوراكي بيماري ام اس است كه در سال 2010 از سازمان غذا و داروي ايالات متحده تأييديه گرفت و به تازگي در آوريل 2011 از طرف همين سازمان در اروپا، مجوز مصرف گرفته است. اين دارو روزانه از راه خوراكي مصرف مي شود، تعداد حملات بيماري را كاهش مي دهد و سير پيشرفت بيماري را كند مي كند.
در اينجا دو نكته قابل ذكر است؛ اول اين كه تمامي داروهاي فوق فقط قادر به كنترل بيماري هستند و توانايي ريشه كن كردن آن را ندارند. و دوم اين كه اين داروها، داروهاي تأييد شده بيماري هستند و بايد توجه داشت كه در حال حاضر، گروه زيادي از داروها در دست تحقيق قرار دارند.

ارتباط تغذيه و ام اس
 

همان طور كه گفته شد، براي درمان ام اس بايد از دارو استفاده كرد و برنامه غذايي به تنهايي در درمان آن مؤثر نيست. اما با استفاده از يك برنامه غذايي مناسب مي توان از يك سري عوارض بيماري جلوگيري كرد. به عنوان مثال، استفاده كافي از ميوه ها و سبزي ها علاوه بر تأمين درصد بالايي از ويتامين هاي ضروري، مي تواند به بهتر كار كردن دستگاه گوارش و جلوگيري از يبوست كمك زيادي كند. نوشيدن آب كافي، رعايت تنوع غذايي و خوردن غذاهايي كه حاوي مواد اصلي و ضروري بدن از جمله پروتئين ها، هيدرات هاي كربن (نشاسته و قند)، چربي ها، ويتامين ها و املاح باشد، داراي اهميت است. طبق جدول پيشنهادي انجمن ام اس ايالات متحده براي يك برنامه غذايي معتدل، بهتر است بخش اصلي غذا از كربوهيدرات ها و سپس ميوه ها و سبزي ها، گوشت و سرانجام كمترين سهم آن از چربي ها باشد. در اينجا درباره برخي عوامل تغذيه اي مرتبط با بيماري ام اس، توضيح داده مي شود.

كمبود ويتامين D
 

كمبود ويتامين D، به ام اس مرتبط دانسته شده است. طبق بررسي هاي به عمل آمده، با دور شدن از خط استوا، اين بيماري شيوع بيشتري پيدا مي كند. به نحوي كه در مناطق سردسير با درصد بيشتري از بيماري رو به رو مي شويم، يكي از دلايل اين مسئله كه قطعيت آن به اثبات نرسيده است. مثلاً در شمال اروپا، ام اس شايع تر از جنوب اروپاست. در كشورهاي آسيايي مانند ژاپن، هند و خاور دور، بروز ام اس كمتر بوده و برعكس در ايران رو به افزايش است. همان طور كه گفته شد، حدود دو سوم بيماران مبتلا به ام اس در ايران را دختران و زنان جوان تشكيل مي دهند.
بهترين راه براي افزايش ويتامين D موجود در بدن، قرار گرفتن در معرض خورشيد است. قرار گرفتن منظم در معرض نور خورشيد، براي سلامت انسان ضروري است. البته منظور ما آفتاب سوختگي نيست، زيرا قرارگرفتن زياد در معرض نور خورشيد كه باعث آفتاب سوختگي مي شود، براي سلامت مضر است. قرار گرفتن در معرض نور خورشيد به طور مستقيم به مدت چند دقيقه در روز، مي تواند فوايد زيادي در بر داشته باشد. منظور از تابش نور مستقيم اين است كه نور خورشدي مثلاً از پشت پنجره و هنگام عبور از شيشه به بدن نتابد.

كمبود تغذيه اي
 

در هر بيماري مختل كننده، كمبود تغذيه اي يك عامل مؤثر است حتي اگر عوامل ديگري هم دخيل باشند. در صورتي كه شما روزانه به اندازه كافي مواد مغذي ضروري براي ترميم و نگهداري بدن استفاده نكنيد، بدن دچار بيماري ها مي شويد. عامل اصلي در برخي از موارد ام اس، ممكن است برنامه غذايي حاوي غذاهايي باشد كه باعث واكنش هاي ايمني در برخي از افراد مستعد به ام اس مي شود؛ مانند گندم، شير، تخم مرغ ها و غذاهايي غني از چربي هاي اشباع شده. علاوه بر اين، بسياري از كساني كه از ام اس رنج مي برند، داراي مشكلات سوء جذب هستند؛ يعني اين كه بدنشان قادر نيست ويتامين ها، مواد معدني و ساير مواد مغذي موجود در غذاي خورده شده را جذب كند.
پژوهش ها درباره ارتباط بين كمبود مواد معدني و ويتامين ها و بيماري ام اس ادامه دارد. مواد معدني كه كمبود آنها ممكن است در ام اس مؤثر باشد عبارتند از: كلسيم، مس، ژرمانيوم، يد، منيزيوم، منگنز، فسفر، پتاسيم، سلنيوم، نقره، سولفور، روي.
ويتامين هايي كه كمبود آنها مي تواند در ام اس مؤثر باشد عبارتند از: كولين، كوبالامين، كوآنزيم Q10، اينوزيتول، پيريدوكسين، ويتامين A (و كاروتنوئيدها)، ويتامين ب كمپلكس، ويتامين C (اسيد اسكوربيك)، ويتامين D، ويتامين E، ويتامين K.
دريافت مناسب مواد معدني، ويتامين ها و ساير مواد مغذي، در حفظ سلامت و پيشگيري از انواع بيماري ها. مواد مغذي سلامت بخش ديگر عبارتند از: كلروفيل، عصاره هسته انگور (عصاره هسته انگور به عنوان يك آنتي اكسيدان قوي شناخته شده است كه به طور طبيعي حاوي تنظيف كننده راديكال آزاد است. همچنين حاوي بيوفلاوينوئيد ها است كه در سراسر بدن به سرعت جذب مي شوند. در ضمن نشان داده شده است كه ميزان كلسترول خوب را افزايش داده و باعث افزايش سلامت قلب و عروق مي شود)، اسيد چرب ضروري امگا 3 (اسيدهاي چرب امگا3 از اجزاي اصلي سازنده چربي ها و روغن ها بوده و بايد از طريق غذا وارد بدن شوند، چون بدن قادر به ساختن آنها نيست. برخي از اسيدهاي چرب ضروري امگا3 عبارتند از اسيد لينولئيك و اسيد گاما - لينولئيك).
ساير مواد مغذي مؤثر عبارتند از: اسيدوفيلوس، آنزيم ها و گلوتامين.
البته تحقيقات در اين زمينه ادامه دارد. طبق گزارش پژوهشگران دانشگاه منچستر، خوردن ميوه هاي بنفش مانند زغال اخته و نوشيدن چاي سبز، مي تواند به دور كردن بيماري هايي چون آلزايمر، ام اس و پاركينسون كمك كند. تحقيقات جديد از پروفسور "داگلاس كل"، استاد علوم زيستي در دانشگاه منچستر، منتشر شده در آرشيو مجله سم شناسي، نشان داده است كه علت اكثر بيماري هاي ناتوان كننده در بخشي است كه سبب فقر در ليگند (6) آهن بدن مي شود و همين باعث توليد سموم خطرناك مي شود كه مي تواند تمام اجزاي بدن را تحت تأثير قرار دهد.

پي نوشت ها :
 

1- Multiple sclerosis
2- Benign MS
3- Relapsing Remitting MS
4- secondary progressive MS
5- primary progressive
 

6- ليگند مهم ترين عامل در تشكيل كمپلكس است. نوع ليگند، اندازه ليگند، و تعداد ليگند، در پايداري كمپلكس ها تأثير فراوان دارد. اين مواد سمي، راديكال هاي هيدروكسيل نام دارد و سبب بيماري د‍ژنراتيو (تخريب تدريجي سلول هاي عصبي) در نقاط مختلف بدن است. به منظور حفاظت از بدن در برابر اختلال خطرناك، بسيار مهم است كه به تغذيه توجه لازم مبذول شود و علم به اين موضوع كه كلاتور آهن، مي تواند به رفع اين مشكل كمك كند.

سه تركيب غذايي براي بهبود نسبي بيماران مبتلا به ام اس
 

نوع نوشيدني
 

اين نوشيدني كه با خرما، شير سويا، جوانه گندم، دارچين و يخ تهيه مي شود، اثر خارق العاده اي در كنترل ام اس دارد، زيرا خرما حاوي منگنز و شير سويا سرشار از لسيتين و جوانه گندم منبع خوبي براي ويتامين ئي است، مواد لازم براي تهيه اين نوشيدني معجزه گر براي دو نفر، عبارتند از:
خرما 5 عدد، شير سويا 500 ميلي ليتر، جوانه گندم 2 قاشق غذاخوري، دارچين کمي (در صورت تمايل)، يخ كمي (در صورت تمايل).

طرز تهيه اين نوشيدني
 

1- همه مواد فوق را در مخلوط كن ريخته و به طور كامل به هم بزنيد.
2- نوشيدني را در ليوان ريخته و در صورت تمايل مقداري دارچين روي آن بپاشيد. اين نوشيدني مواد زير را تأمين مي كند: 180 كيلوكالري انرژي، 21 گرم كربوهيدرات، 14 گرم پروتئين، 7 گرم چربي، 7 گرم فيبر.
***

ميان وعده هاي غذايي حاوي دانه هاي روغني
 

اين ميان وعده هاي غذايي نيز اثر قابل توجهي در كنترل ام اس دارند. مواد لازم براي تهيه يك نوع از اين ميان وعده ها عبارت است از: دانه هاي روغني پوست كنده شامل تخمه آفتابگردان، تخمه كدو، شاهدانه، كنجد 250 گرم، روغن زيتون 2 قاشق غذاخوري.

طرز تهيه اين ميان وعده
 

1- دانه هاي روغني را در يك كاسه ريخته، روغن زيتون را به آن اضافه كرده و هم بزنيد تا دانه ها كاملاً با روغن آغشته شوند.
2- يك ماهي تابه بزرگ را روي شعله ملايم گاز قرار دهيد تا كمي داغ شود.
3- محتويات كاسه را درون ماهي تابه ريخته و چند دقيقه هم بزنيد تا طلايي شود. اين نوع ميان وعده، منبع بسيار مناسبي از اسيدهاي چرب ضروري و ويتامين ئي است و اثر قابل توجهي بر كنترل ام اس و بهبود وضع بيماران دارد.
***

نوعي سالاد
 

شامل خيار حلقه شده (200 گرم)، تخم مرغ سفت پخته شده (2 عدد)، گردوي خرد شده (25 گرم)، روغن زيتون (يك قاشق غذاخوري) ليموترش تازه (1 تا 2 عدد)، جعفري خرد شده (2 تا 3 قاشق غذاخوري) و ادويه (به مقدار لازم). اين سالاد، منبع بسياري مناسبي از ليستين و منگنز و اسيدهاي چرب امگا 3 براي بهبود وضع بيماران ام اس است.
منبع: ماهنامه دانشمند شماره 577